การที่ทำสมาธินั้นจะต้องปรากฏผลขึ้นมาเป็นฌาน

ฌานนั้นได้แก่ความเป็นหนึ่งของใจ เขาเรียกว่าเอกัคคตารมณ์
ความเป็นหนึ่งของใจเกิดขึ้นเมื่อใดฌานก็เกิดขึ้นเมื่อนั้น

เพราะฉะนั้นเมื่อเกิดขึ้นอย่างนั้นแล้วนี่ก็ถือว่าจะเป็นอินทรีย์ คือศรัทธาของเรานั้นจะกลายเป็นศรัทธาอินทรีย์คือความเป็นใหญ่

ทีนี้ความเป็นใหญ่ของศรัทธาที่เรียกว่าศรัทธาอินทรีย์นั้นเกิดขึ้นในเมื่อเราได้ประสบความเยือกเย็น ความประทับใจ ความเอิบอิ่ม ความซาบซึ้ง ตรึงใจที่เกิดขึ้นจากสมาธิ

เพราะว่าความซาบซึ้ง ความประทับใจ ความตรึงใจ ความเอิบอิ่มที่เกิดขึ้นจากสมาธินั้นเป็นความเอิบอิ่มที่แตกต่างจากความเอิบอิ่มโดยทั่ว ๆ ไปในทางโลก
ความเอิบอิ่มทั่ว ๆ ไปนั้นถือว่าเป็นความเอิบอิ่มตามอารมณ์
เมื่อได้ของที่พอใจเราก็เอิบอิ่ม
เมื่อเอิบอิ่มก็เอิบอิ่มด้วยความที่เรียกว่าอารมณ์ดี เขาเรียกว่าอิฏฐารมณ์

แต่ส่วนที่เราพากันเอิบอิ่มจากการได้ทำสมาธินั้นเป็นความเอิบอิ่มที่ปราศจากอารมณ์
หมายความว่าเมื่ออารมณ์หมดไป หรือเมื่ออารมณ์น้อยนิด หมายความว่าเอกัคคตารมณ์มีอารมณ์อันเดียว มีความเป็นหนึ่งของใจ ก็เกิดความซาบซึ้ง แล้วก็เกิดความตรึงใจขึ้นมานั่น
เมื่อเกิดอย่างนั้นขึ้นมาแล้วบุคคลผู้นั้นจะกลายเป็นศรัทธาอินทรีย์ คือจะกลายเป็นศรัทธาที่แสดงความยิ่งใหญ่ของตัวบุคคลผู้นั้น

จากหนังสือ ธรรมะรุ่งอรุณ ๒ หน้าที่ ๓๖๓
พระธรรมมงคลญาณ (พระอาจารย์หลวงพ่อวิริยังค์ สิรินฺธโร)

สวนพนาสนธิ์ ๓/ศูนย์สัมมนาป่าพนาสนธิ์-แบ่งปัน

๖๑.๐๒.๒๐